Άνθρωποι από καλαμπόκι

Στις 4 Οκτωβρίου πραγματοποιήθηκε στην αίθουσα Δρακόπουλου στα Προπύλαια η ομιλία του σλοβένου φιλοσόφου Σλαβόϊ Ζίζεκ με θεματική ΄΄Η φιλελεύθερη ουτοπία’’. Μέσα από ένα πλήθος φιλοσοφικών, κοινωνιολογικών και πολιτικών ενατενίσεων,ο Ζίζεκ οριοθέτησε τη φιλοσοφική σκέψη του στα όρια αναζήτησης ενός θετικού εναλλακτικού προτάγματος για την εποχή μας. Η διεπιστημονική θεωρηση του, από την πολιτική θεωρία ως την ψυχανάλυση, αποφεύγει την παγίδα και το όριο ενός άνευρου μεταμοντέρνου σχετικισμού και κινείται σε ένα πλαίσιο διαμόρφωσης αντιπαραθετικών φορτίων απέναντι στο κυρίαρχο καπιταλιστικό σύστημα. Η ευρύτητα κριτηρίων ξεπερνάει σε αυτή την περίπτωση την αποσπασματική ανάλυση ως αυτοσκοπό και διερευνά τις προοπτικές μιας συνολικής θέασης και παρέμβασης στην πραγματικότητα.

Η πολλαπλότητα των ενδιαφερόντων και του στοχασμού του ήταν αυτή που οδήγησε τη σκέψη του Ζίζεκ ως τον πυρήνα του θέματος. Η δυτικοκεντρική οπτική που επιτρέπει με εύκολο σαρκασμό να κρίνουμε θρησκευτικά χαρακτηριστικά του ανατολικού κόσμου ως ΄΄πρωτόγονα’’,χωρίς την ίδια στιγμή να συνειδητοποιούμε το διαμεσολαβητικό ρόλο της εκκλησίας στην καθημερινή ζωή. Η χωρίς περίσκεψη κριτική του σημερινού κινέζικου μοντέλου ανάπτυξης,με βάση την αποθέωση της παραγωγικότητας,ξεχνώντας πως για δεκαετίες το στοιχείο αυτό καθόριζε την πολιτική των χωρών του λεγόμενου υπαρκτού σοσιαλισμού.Η φιλελεύθερη πολυπολιτισμικότητα, που ως κυρίαρχο ιδεολόγημα του συστήματος επιτρέπει την αναπαραγωγή του καπιταλισμού μέσα από νέες μορφές ενσωμάτωσης και ΄΄σεβασμού’’ της ετερότητας, συνδέοντας τη διαιώνιση της εκμετάλλευσης με νέες ΄΄πολύχρωμες’’ μορφές.

Εστιάζοντας στα χαρακτηριστικά της φιλελεύθερης φιλοσοφίας,ο Ζίζεκ αναφέρθηκε στην υποτιθέμενα ρεαλιστική φύση της,όπου ο άνθρωπος θεωρείται εξ ορισμού ον εγωιστικό.Αυτό που απομένει είναι να βρεθεί ο μηχανισμός εκείνος που θα είναι σε θέση να καταστήσει εφικτή τη συνύπαρξη των διαφορετικών ανθρώπων.Με τα λόγια του Κάντ,οι πιέσεις που ασκούνται από την ιδιοτέλεια του καθενός διευθετούνται σε ανιπαράθεση έτσι ώστε η μια να μετριάζει ή να καταστρέφει τα ολέθρια αποτελέσματα της άλλης.Αυτό εξηγεί την αντίθεση της πιο ριζοσπαστικής εκδοχής του φιλελευθερισμού απέναντι σε κάθε ηθικό ιδανικό το οποίο θεωρείται πανανθρώπινο.Η αντι-ιδεολογική και αντι-ουτοπική στάση είναι εγγεγραμένη στη φιλελεύθερη πολιτική φιλοσοφία καθώς ο πραγματιστικός χαρακτήρας της και η ΄΄πολιτική του ελάχιστου κακού’’ έρχεται σε αντίθεση με οποιαδήποτε απόπειρα υλικής και ηθικής υπέρβασης της πραγματικότητας.Από τη στιγμή που ο άνθρωπος θεωρείται ον εγωιστικό,κάθε προσπάθεια οικοδόμησης ενός πολιτικού συστήματος στη βάση διαφορετικών ηθικών αρχών θεωρείται πως θα έχει τα αντίθετα αποτελέσματα και στη θέση της καλοσύνης και του αλτρουισμού θα κυριαρχήσει η ολοκληρωτική τρομοκρατία. Για τον Ζίζεκ, ωστόσο, οι κανόνες δε μπορούν να υπάρξουν από μόνοι τους ή στο κενό. Αυτό θα οδηγούσε σε μια έκρηξη νομικών και ηθικών κανόνων,σε μια ατέρμονη διαδικασία νομικοποίησης και ηθικοποίησης. Η πραγματοποίηση της φιλελεύθερης ουτοπίας, η πραγμάτωση με άλλα λόγια του καλύτερου από όλους τους εφικτούς κόσμους και η απόλυτη και ανεμπόδιστη εφαρμογή των νόμων της αγοράς με το ταυτόχρονο ξεπέρασμα όλων των ΄΄απαρχαιωμένων ιδεολογιών’’’,θα ήταν αυτή που θα δημιουργούσε τον ολοκληρωτικό εφιάλτη. Αν, σύμφωνα με τον Αντόρνο, οτιδήποτε μπορούμε να φανταστούμε ως ουτοπία είναι η μεταμόρφωση της ολότητας,η διάσταση της μεταμόρφωσης αυτής σε απόλυτα φιλελεύθερη προοπτική, θα επέφερε την παράλληλη εμπέδωση του ολοκληρωτισμού της αγοράς και την αυταρχική δόμηση της κοινωνικής πραγματικότητας.

Απαντώντας, τέλος, σε ερωτήσεις,ο Ζίζεκ επισήμανε πως ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής και η εκμετάλλευση της εργασίας είναι πάντα το πρωτεύον ζήτημα σε σχέση με άλλες δευτερεύουσες αντιθέσεις. Την ίδια στιγμή έθεσε ως ανάγκη την εκ νέου διερεύνηση βασικών μαρξιστικών θέσεων. Αναφορικά με το ζήτημα της βίας, διευκρίνησε ότι η αναπαραγωγή του καπιταλισμού χωρίς τη βία είναι αδύνατη και πως και από την πλευρά της αντιπαράθεσης σ’αυτόν η επαναστατική βία είναι απαραίτητο συστατικό στοιχείο της αντικαπιταλιστικής προοπτικής.

(Το παραπάνω κείμενο έγραψε ο φίλος Αντώνης, ο οποίος παρακολούθησε τη διάλεξη του Ζίζεκ. Μου το έστειλε και εγώ το παραθέτω)