Dia de los Muertos - Ημέρα των νεκρών
Κυριακή, Οκτωβρίου 29, 2006
Πώς θα ήταν άραγε αν αυτή τη Πέμπτη, αντί για κεριά, λιβάνι και κόλλυβα για την αγαπημένη σου γιαγιά που πέθανε, κάναμε ένα πάρτυ; Με μουσική, χορό, ζαχαρωτά, φαγητά, τεκίλα και πολλά λουλούδια; Δε θα πάμε σε bar. Στο νεκροταφείο θα πάμε, παρέα με άλλους γλεντζέδες και τους δικούς τους πεθαμένους.
Πριν σου σηκωθεί η τρίχα κάγκελο,ανατριχιάσεις και νομίσεις ότι πρόκειται για το Adams Family No 13 θα σου πω μια ιστορία. Την ιστορία για την Dia de los Muertos. Την Ημέρα των Νεκρών.
Περίπου 3000 χρόνια πίσω κάποιες ιθαγένικες φυλές στα βάθη του Μεξικού, έλεγαν πως η ζωή είναι μόνο ένα όνειρο. Την αληθινή την βρίσκεις μετά το θάνατο. Δεν ήταν τίποτα τυχαίοι. Ήταν οι φυλές των Aztec, των Maya, των Toltec, Laxcaltec, Chichimec, Tecpanec και πολλές άλλες. Για αυτούς τους ανθρώπους ο θάνατος ήταν απλά ένα χαρακτηριστικό όπως και η ζωή. Όχι κάτι το φοβερό, μυστηριώδες και άσχημο. Και έτσι το γιόρταζαν όπως κάθε άλλο χαρμόσυνο γεγονός.
Το έθιμο αυτό γιορτάζονταν αρχικά τον Αζτέκο μήνα της Miccailhuitontli δηλαδή της «Κυρίας των Νεκρών» και ήταν αφιερωμένο στα παιδιά και τους νεκρούς. Σύμφωνα με το δικό μας ημερολόγιο, αυτό μεταφράζεται τον μήνα Ιούλιο μέχρι τις αρχές του Αυγούστου. Τότε πίστευαν ότι οι νεκροί, όπου και αν βρίσκονται, επιστρέφουν στην οικογένεια τους, για να νιώσουν την ζεστασιά της. Όταν πριν 500 χρόνια οι ισπανοί κατακτητές προσπάθησαν να εξαφανίσουν μαζί με τους ανθρώπους και το τελετουργικό που κορόιδευε το θάνατο, το μόνο που κατάφεραν ήταν να μεταφέρουν τον εορτασμό του στις ημέρες της χριστιανικής γιορτής των Αγίων Πάντων και όλων των Ψυχών στις 1 και 2 Νοεμβρίου.
Η προετοιμασία για την γιορτή αρχίζει από τις 31 Οκτώβρη το βράδυ της οποίας 
υποτίθεται ότι ανοίγουν οι πύλες για να έρθουν οι νεκροί. Στην αγορά βρίσκεις καλάμια από ζαχαροκάλαμα που με αυτά θα φτιαχτεί ο βωμός ή αλλιώς “ofrenda” (προσφορά). Αρχικά σε ένα τραπέζι θα τοποθετηθούν κουτιά που θα αναπαριστούν τους τάφους και θα πρέπει να καλυφθούν με λευκό τραπεζομάντιλο ή με χάρτινο τραπεζομάντιλο κομμένο σε πολλά σημεία σαν κεντητό σε δι
άφορα χρώματα. Με τα ζαχαροκάλαμα θα φτιαχτεί μια αψίδα όπου οι γυναίκες θα γεμίσουν με λουλούδια, κυρίως χρυσάνθεμα που θεωρούνται τα λουλούδια των νεκρών. Η φωτογραφίες του νεκρού θα τοποθετηθούν στο βωμό μαζί με αγαπημένα του πράγματα, αντικείμενα βοηθήσουν την ψυχή να φτάσει πιο εύκολα στο σπίτι της. Η ψυχή θα βρει ακόμα μεγαλύτερη βοήθεια στους παραδοσιακά φτιαγμένους βωμούς όπου η οικογένεια φτιάχνει ένα μονοπάτι από το δρόμο μέχρι το βωμό, γεμάτο λουλούδια και αναμμένα κεριά. Μεγάλη σημασία 
για την ημέρα έχουν οι προσφορές του βωμού. Απαραίτητα είναι τα ζαχαρωτά σε σχήμα κρανίου ή σκελετού, το “pan de muerto” (ψωμί του νεκρού), σοκολάτα, φρέσκα φρούτα και άλλα πολλά . Αν ο νεκρός το έτσουζε λίγο παραπάνω, το “Mezcal” θα έχει περίοπτη θέση και αν κάπνιζε τότε θα τα χρειαστεί και τα τσιγάρα του. Στα κεράσματα της ημέρας την τιμητική τους έχουν τα “Calaveras” και οι “catrinas”. Τα Calaveras, που ουσιαστικά σημαίνει κρανία, είναι κεράσματα φτιαγμένα από ζάχαρη. Με την λέξη αυτή όμως εννοούνται όλα τα κεράσματα που αναπαριστούν είτε είναι κρανία, είτε φέρετρα, τάφους ή σκελετούς. Μεγαλύτερης αξίας πάντως είναι τα κρανία στα οποία γράφεται το όνομα του νεκρού στο μέτωπο και τα παιδιά συνηθίζουν να τα ανταλλάσουν μεταξύ τους (έχω δύο Carlos, πάρε ένα και δώσε μου ένα Pablito). Τα Calaveras μπορεί να είναι και φιγούρες από ξύλο ή πηλό και αναπαριστούν σκελετούς σε διάφορα επαγγέλματα, μια αναπαράσταση της κοινωνίας. Φημισμένος για τις φιγούρες του είναι ο Jose Guadalupe Posada (1852-1913). Οι catrinas είναι επίσης φιγούρες, μόνο που είναι απαραίτητο να είναι γυναίκα ντυμένη με ρούχα του 19ου αιώνα. Συμβολίζει το θάνατο που μπορεί να σε βρει οποιαδήποτε στιγμή. Πιστεύεται πάντως ότι η χρήση του κρανίου προέρχεται από τους Aztec που τα χρησιμοποιούσαν κατά τη διάρκεια της τελετής ως τρόπαια, με αυτά τιμούσαν τους νεκρούς και συμβόλιζαν τον θάνατο αλλά και την αναγέννηση. Ημέρα των νεκρών χωρίς ψωμί δεν γίνεται. Την ημέρα της γιορτής οι φούρνοι δεν μπορούν να καλύψουν την ζήτηση. Το “pan de muerto” είναι συνήθως στρόγγυλο και θεωρείται μεγάλη τύχη να βρεις μέσα του ένα μικρό πλαστικό σκελετούλι που έκρυψε ο φούρναρης (κάτι σαν το φλουρί της βασιλόπιτας δηλαδή). Πέρα από το φαγητό όμως και το στόλισμα των βωμών, οι οικογένειες φτιάχνουν τα calacas, μάσκες φτιαγμένες από πεπιεσμένο χαρτί όπου τα παιδιά ζωγραφίζουν κρανία. Όλα τα παραπάνω είναι μόνο η προετοιμασία.
(ζαχαρωτό calavera)
(pan den muerto)
(φιγούρες calaveras από τον Posada)
(catrina από τον Posada)
(παιδιά χορεύουν με χορευτή που φοράει calaca)
Πρώτα έρχονται πίσω τα νεκρά παιδιά. Η ημέρα είναι γνωστή και ως "Día de los Angelitos" δηλαδή «Ημέρα των μικρών αγγέλων». Τον πρώτο χρόνο μετά το θάνατο του παιδιού, την υποχρέωση για βωμό την έχει ο νονός του, ο οποίος θα φτιάξει και το βωμό ως ένδειξη σεβασμού προς την οικογένεια αλλά και θα εορτασμό για την ζωή του παιδιού. Πέρα από τα φαγητά και τα φρούτα, στο βωμό θα τοποθετηθούν και παιχνίδια αλλά και ένα ροζάριο για προσευχή προς την Παρθένο Μαρία.
Στις 2 Νοεμβρίου που επιστρέφουν και οι νεκροί ενήλικες, γίνεται το πραγματικό πανηγύρι. Άντρες γυναίκες και παιδιά θα πάνε στο νεκροταφείο για την προετοιμασία του τάφου. Το πρωί είναι αφιερωμένο στο καθάρισμα του τάφου και στο στόλισμά του.
(οικογένεις στο νεκροταφείο το πρωί της 2ας Νοεμβρίου)
Ξεραμένα λουλούδια απομακρύνονται, χώματα καθαρίζονται και αρχίζει το στόλισμα, το οποίο περιλαμβάνει από μερικά λουλούδια έως και ολόκληρη κατασκευή αναπαράστασης με χρυσάνθεμα και άλλα μικρά χρωματιστά λουλούδια. Αν η οικογένεια δεν έχει τα οικονομικά μέσα για να φτιάξει βωμό στο σπίτι, τότε βωμός είναι η τελευταία κατοικία του πεθαμένου. Φαγητά, ποτά, φωτογραφίες και αγαπημένα αντικείμενα και απαραιτήτως κεριά μπαίνουν στις σωστές θέσεις. Τα παιδιά εκπαιδεύονται από τους μεγαλύτερους γ
ια να ξέρουν τι θα πρέπει να κάνουν αργότερα όταν έρθει η σειρά τους και κάποιοι ντύνονται και βάφονται σαν σκελετοί. Όταν τελειώσει ο στολισμός, η οικογένεια περνά την υπόλοιπη ημέρα στο νεκροταφείο, τραγουδώντας, λέγοντας ιστορίες για τον συγχωρεμένο, κάνοντας κοινωνικές συναναστροφές. Κάποιοι χορεύουν προς τιμή των νεκρών. Μέχρι τις 12 το βράδυ που θα ανάψουν τα κεριά. Τότε το νεκροταφείο μετατρέπεται σε ένα πανέμορφο μέρος με εκατοντάδες κεράκια αναμμένα και όλοι περιμένουν τους αγαπημένους τους να γυρίσουν από τον άλλο κόσμο. Ποτήρια με νερό υπάρχουν παντού, καθώς και απλωμένα σεντόνια. Ο νεκρός θα είναι κουρασμένος από το ταξίδι, θα θέλει να ξεδιψάσει, να φάει και να ξεκουραστεί. Αργότερα τα παιδιά και οι μεγάλοι θα φάνε και θα πιουν αλλά οι γιαγιάδες και οι παππούδες πιστεύουν ότι τίποτα από αυτά δεν είναι θρεπτικό αφού ότι είναι χρήσιμο το έχει πάρει ήδη ο νεκρός. Κάποιες οικογένειες περνάν όλο το βράδυ μέχρι το επόμενο πρωί στο νεκροταφείο παρέα με τους συγχωρεμένους.
Έρχεται ο Χάρος φορώντας
Χίλια υπέροχα χρώματα
Έλα, δώσε μου ένα φιλί, Θάνατε,
Γιατί έχω ορφανέψει από αγάπες
Ανώνυμο μεξικάνικο ποίημα
Το Μεξικό είναι μια τεράστια χώρα και είναι φυσικό να υπάρχουν παραλλαγές από περιοχή σε περιοχή. Η ουσία όμως είναι αυτή που μένει η ίδια. Το αγγλικό “I will dance on your grave” για τους μεξικάνους δεν είναι προσβολή αλλά προτροπή. Ο θάνατος είναι ένα γεγονός το ίδιο σημαντικό με μια γέννα και θα πρέπει να γιορτάζεται με χαρά. Δεν κλαίμε για τους νεκρούς μας αλλά χαιρόμαστε για αυτούς, που βρήκαν πια το πραγματικό νόημα της ζωής.
Πηγές (που πραγματικά αξίζει κανείς να διαβάσει)
http://www.questconnect.org/oaxaca_photo_index.htm
http://members.aol.com/Bazlukes/LosMuertes.htm
http://en.wikipedia.org/wiki/Day_of_the_Dead
http://www.public.iastate.edu/~rjsalvad/scmfaq/muertos.html
Ιδιαιτερη βοήθεια πήρα απο το http://www.azcentral.com/ent/dead/ όπου θαβρείτε και ντοκυμαντέρ για την ετοιμασία και τον εορτασμό της ημέρας καθώς και slide shows.
Posted by...Unknown at 12:19 μ.μ.
θα θελα να μοθν εκεί
ευχαριστούμε για το ποστ tomboy ήταν πολύ διαφωτιστικό!
31 Οκτωβρίου έχω γενέθλια...Χε χε
Επιτέλους και ένα ελληνικό blog που μιλά για την Μέρα των Νεκρών! Μπράβο Tomboy και hasta jueves en al andar.
Πέρισυ στις 2 Νοεμβρίου έγραφα:
Η Μέρα Των Νεκρών στο Μεξικό
Για τους Μεξικανούς σημασία δεν έχει μόνο ο θάνατος, αλλά και αυτό που ακολουθεί. Σε αυτό το πλαίσιο, γιορτάζουν στις 2 Νοέμβρη την Ημέρα Των Νεκρών στα σπίτια και στα νεκροταφεία, προσπαθώντας να φανταστούν πως είναι αυτός ο άλλος κόσμος μέσα από αναπαραστάσεις, ήθη και έθιμα που μετατρέπονται σε διαφορετικές κουλτούρες, όλες με την ίδια σημασία, αφού βαδίζουν στον άγνωστο δρόμο που σηματοδοτεί ο θάνατος και που μόνο με σύμβολα μπορεί κανείς να τον φανταστεί.
Στην Προϊσπανική περίοδο
Η γιορτή των Νεκρών είναι συνδεδεμένη με το ημερολόγιο του αγροτικού προϊσπανικού κόσμου, καθώς είναι η μόνη γιορτή που γίνεται στην αρχή της συλλογής της σοδειάς. Το πρώτο μεγάλο φαγοπότι μετά από περίοδο μηνών έλλειψης αγαθών, όπου οι θνητοί το γιορτάζουν ακόμα και με τους νεκρούς!
Η λατρεία του θανάτου είναι ένα από τα βασικά στοιχεία της θρησκείας των αρχαίων Μεξικανών. Πιστεύουν ότι η ζωή και ο θάνατος αποτελούν μία ενότητα και ότι ο θάνατος δεν είναι το τέλος της ύπαρξης, αλλά ο δρόμος για μετάβαση σε κάτι καλύτερο.
Η θυσία του θανάτου δεν γίνεται για προσωπικούς λόγους: ο θάνατος εκλογικεύεται σαν ένα κοινό αγαθό, η συνέχεια της δημιουργίας. Σημασία έχει η υγεία του Κόσμου και όχι η ατομική σωτηρία. Οι νεκροί εξαφανίζονται για να γυρίσουν στον κόσμο των σκιών, για να χαθούν στον αέρα, στην φωτιά, στη γη. Επιστρέφουν με ένα τρόπο που κάνει καλό στο σύμπαν. Οι ανθρώπινες θυσίες θεωρούνται σαν φόρος που πληρώνουν οι νικητές στους θεούς, για να μπορέσουν και εκείνοι με τη σειρά τους να δώσουν τροφή στο σύμπαν και στην κοινωνία.
Επίσης, όταν κάποιος πεθαίνει στις προϊσπανικές Μεξικανικές κοινωνίες, οργανώνονται γιορτές για να βοηθηθεί το πνεύμα του νεκρού να βρει το δρόμο του. Κάποια έθιμα μοιάζουν με αυτά των αρχαίων Αιγυπτίων. Τους βάζουν φαγητό για να μην πεινάσουν γιατί το ταξίδι "πάνω στους 9 ποταμούς" (Chignahuapan) είναι μακρύ και δύσκολο, μέσα από μέρη γεμάτα πολύ κρύο και αφόρητη ζέστη, όπως το Καθαρτήριο.
Σήμερα
Αυτή η γιορτή εξακολουθεί να είναι επηρεασμένη σε μεγάλο βαθμό από την προϊσπανική λατρεία στους νεκρούς, που συναντούμε σε περιοχές κοντά στην πόλη του Μεξικό, στο Tláhuac, το Xochimilco και το Mixquic. Στην επαρχία του Michoacán οι πιο σημαντικοί εορτασμοί γίνονται από ινδιάνους της λίμνης του Pátzcuaro, ιδιαίτερα στο νησή του Janitzio. Εξίσου σημαντικοί εορτασμοί γίνονται στην περιοχή του Ισθμού του Τehuantepec, στην Oaxaca και στο Cuetzalán, στην επαρχία της Puebla.
Πάνω στους βωμούς ανάβουν κεριά, καίνε λιβάνι και στολίζουν με χριστιανικές εικόνες: το σταυρό και την Παναγία της Guadalupe. Βάζουν επίσης φωτογραφίες των αγαπημένων τους νεκρών. Σε μπρούτζινους δίσκους τοποθετούν φαγητά, προϊόντα κυρίως τοπικά, που καταναλώνουν στη συγκεκριμένη περιοχή. Μεθυστικά ποτά ή ποτήρια με νερό, χυμοί φρούτων, "ψυχούδια" (ψωμάκια που μοιράζουμε και στην Ελλάδα στα μνημόσυνα) στολισμένα με κόκκινη ζάχαρη που μιμείται το αίμα. Μπισκότα, φρούτα ψημένα στο φούρνο και γλυκά από κολοκύθες.
Η έννοια του Θανάτου σήμερα
Στο σύγχρονο Μεξικό υπάρχει μία ιδιαίτερη αίσθηση απέναντι στο φυσικό φαινόμενο του θανάτου και του πόνου που προκαλεί στους ανθρώπους. Ο θάνατος είναι σαν ένας καθρέπτης που αντικατοπτρίζει τον τρόπο που έχουμε ζήσει και την μετάνοια μας. Όταν φτάνει ο θάνατος, φωτίζεται η ζωή. Αν ο θάνατος δεν έχει νόημα, τότε δεν είχε νόημα και η ζωή που ζήσαμε, όπως λέει και το ρητό "πες μου πώς πεθαίνεις και θα σου πω πώς (ή ποιός) είσαι".
Μπλέκονται οι προϊσπανικές θρησκείες με την χριστιανική και έτσι ο θάνατος θεωρείται ότι δεν είναι το φυσικό τέλος της ζωής, απλά είναι μία φάση σε ένα αέναο κύκλο. Ζωή, θάνατος, ανάσταση είναι τα βήματα του ανθρώπου σύμφωνα με τον χριστιανισμό. Σε συμφωνία με τις αρχαίες πεποιθήσεις των Μεξικανών ότι η θυσία του θανάτου, η πράξη του θανάτου χαρίζεται στην πορεία της δημιουργίας της ζωής. Το σώμα πεθαίνει και το πνεύμα παραδίδεται στο Θεό (ή στους Θεούς) σαν ένα χρέος που συμφωνείται όταν μας δίνεται η ζωή.
Ο χριστιανισμός βέβαια διαφοροποιεί την θυσία του θανάτου. Τα πιστεύω βαδίζουν σε όμοιους δρόμους ως προς το ότι η ζωή δικαιολογείται και συνεχίζεται μόνο όταν μετουσιώνεται μέσω του θανάτου.
Οι Μεξικανοί "κοροϊδεύουν" το θάνατο μέσα από την πίστη τους, ίσως και μέσα από την αδιαφορία τους για την ίδια την ζωή. Δεν τον σκέφτονται, αλλά και δεν τον φοβούνται. Ο θάνατος μπορεί να είναι η εκδίκηση στη ζωή, γιατί τους ελευθερώνει από την ματαιότητα και τα βάσανα των θνητών και μετατρέπει όλους ανεξαιρέτως σε αυτό που είμαστε οι άνθρωποι, ένας μικρός σωρός από κόκκαλα. Γι αυτό και κοροϊδεύουν το θάνατο μέσα από λέξεις όπως "κοκκαλιάρης", "πετσί και κόκκαλο" και φτιάχνουν στιχάκια και παροιμίες με τέτοιες εκφράσεις. Αυτή η στάση φαίνεται και στα παιδικά παιχνίδια, με νεκροκεφαλές από ζάχαρη, σκελετούς από χρωματιστό χαρτί, μαριονέτες σε σχήμα σκελετών, καθώς επίσης και στα κόμικς και στα παιδικά διηγήματα.
http://www.public.iastate.edu/~rjsalvad/scmfaq/muertos.html
http://www.mexconnect.com/mex_/feature/daydeadindex.html
http://www.acabtu.com.mx/diademuertos/origen.html
http://juanitalaquejica2.blogspot.com/2005_11_01_juanitalaquejica2_archive.html
Την Πέμπτη θα είμαστε όλοι εκεί.
Φέτος έμαθα για την Ημέρα των Νεκρών και καθώς έχω μια ιδιαίτερη ευαισθησία στο θέμα του φόρου τιμής προς τους νεκρούς, το βρήκα πολύ ενδιαφέρον να ασχοληθώ με το θέμα. Έμαθα και εγώ πολλά μέσα από την "έρευνα" αυτή και η αντιμετώπιση του θανάτου με αυτό το τρόπο μου φάνηκε πολύ όμορφη.
Juanita ήμουν σίγουρη πως εσύ θα είχες ήδη γράψει γι'αυτό και περίμενα το σχόλιο σου από τα πρώτα. Ηasta jueves en al andar λοιπόν :)
ά μπράβο...!
Φανταστική Tom, καταπληκτικό post. Θα είμαι εκεί, το ξέρεις ήδη :)